Allegiant

Te Deum Brugge; Nationale Feestdag 2016 


Mieren zijn een typische zomerplaag waar ik met gemengd sentiment tegenaan kijk. Enerzijds heb ik een gloeiende hekel aan deze vernielers van mijn gazon en terras, terwijl het onbegonnen werk is om ze te verdelgen. Anderzijds blijven ze ook een bron van verbazing, als ik weer eens moet vaststellen hoe snugger ze hun constructies opbouwen. Het is fascinerend om te zien hoe de "groepsintelligentie" tot merkwaardige constructies aanzet, terwijl de individuele mier met zijn beperkte verstandelijke capaciteit geen enkele overlevingskans zou hebben. Iedere keer dat ik de zorgvuldig aangebrachte plantjes wegpluk vanop hun nesten, is dat met besef dat ik hun 'airco' in de venieling help. De individuele mier beseft het niet, maar het (on)kruid op en doorheen het nest is een biologische manier om de gangen te koelen en droog te houden. Zo'n realisatie ontstaat in de gemeenschappelijke 'intelligentie' van de mierengemeenschap, waar iedereen onbewust zijn kleine rolletje speelt. Merkwaardig, toch?


Op dagen als de Nationale Feestdag, met zijn rituelen en tradities, is het voor mij  een favoriete bezigheid om te reflecteren op het groepssentiment. Daarbij durf ik mij stiekem de vraag stellen of er ook bij mensen een groepsintelligentie bestaat, waarbij het geheel méér realiseert dan het individu kan bevatten. Meteen rijst dan ook de vraag hoe zoiets aangestuurd zou worden. Het enige zinnige antwoord hierop moet te vinden zijn in de lagere structuren van onze hersenen (onder de neocortex), wat mij brengt bij de 'emoties'. Dat we via onze emoties reageren op onze omgeving is voldoende wetenschappelijk beargumenteerd (zie bijvoorbeeld Plutchik, 1980). Ook dat emoties een sleutelfactor zijn bij onze rationele beslissingsprocessen staat biologische vast (amygdala). Het is bekend dat zelfs baby's, die feitelijk nog geen enkele bewuste notie hebben van communicatie met de omgeving, in staat zijn om emoties te 'lezen' en er aangepast op te reageren. Zou hier de schakel zitten van onze (vermeende) groepsintelligentie?



Sociologen zullen er wel hun energie aan kwijt kunnen om de raadsels van de groepsdynamiek te ontrafelen, of is dat het terrein van de psychologen? Dat staat niet in de weg van mijn eigen mijmeringen ter zake. Iedereen heeft recht op een hobby. En aangezien we allemaal een stel hersenen hebben, kan er niets tegen zijn om die (spelenderwijs) te gebruiken.

Soms levert zo'n gedachte-experiment wel verontrustende resultaten op, als ik mij afvraag in hoeverre we onze omgeving echt kunnen beheersen. Heeft een groep mensen (samenleving) een eigen drijfveer, die ontsnapt aan de controle van zij die er deel van uitmaken? Er bestaan natuurlijk wel managementtechnieken om groepen te sturen, maar die zijn zelden lang vol te houden. Misschien moet ik eens te rade gaan bij enkele politici? Maar opnieuw ... in hoeverre zijn die bewust verantwoordelijk voor wat ze aanrichten? 


Mijn hele gedachtegang is niet origineel, hoor. Er zijn knappere denkers die met dit gegeven 'gespeeld' hebben, en Isaac Asimov is zonder twijfel mijn favoriet.  Voor wie de naam niets betekent, is er altijd nog Wikipedia om de blik te verruimen. Het leuke aan Asimov is de combinatie van wetenschapper en science fiction schrijver. Een mens met een gezonde fantasie,dus. Maar ook altijd op zoek naar rationele verklaringen. Reeds in de jaren '40 kwam hij met het fantastische model van de 'psychohistory' aanzetten, misschien geïnspireerd door de mensenmassa die gemobiliseerd werd voor/door de Tweede Wereldoorlog? Los van de fictieve uitspattingen die deze schrijver maakt, voelt zijn werk toch vertrouwd en realistisch aan (emotie, zeker?). Het kenmerk van een grote SiFi schrijver.


Maar wat heeft dat nu allemaal te maken met het Te Deum en onze Nationale Feestdag?

In de eerste plaats wil ik illustreren dat er zaken zijn die 'groter' zijn dan onszelf. We moeten daar een plaats aan geven. Of dat de vorm krijgt van een ritueel, een ideologie, een religie, verbondenheid met een groep (allegiance), ... of wat dan ook, het is een noodzakelijk kenmerk van iedere mens. Het is leuk om die aansluiting te analyseren en er een rationele verklaring voor te zoeken, maar daar zie ik in de onmiddellijke toekomst geen sluitende antwoorden op verschijnen. Dus laat ik mij ondertussen sturen door wat 'goed' voelt. Dat is Belgisch!

Ons land is tenslotte ontstaan als compromis tussen de 'grote' naties van Europa, om als bufferzone te fungeren tussen deze strijdlustige partijen. Het voornaamste kenmerk van onze staat is altijd de 'neutraliteit' geweest, wat niet evident is als je geen forse natuurlijke grenzen hebt zoals de Zwitsers. Wij zijn het land van compromissen, en dàt vraagt een rationeel proces. Emoties moeten daarbij vermeden worden. Het betekent niet dat er geen emotionele ladingen zijn in onze samenleving, maar ooit, ergens, op het einde van de rit zetten we ons erbij neer en drinken samen een pint (metaforisch). Wel, dat soort aanpak ligt mij veel beter dan het meelopen met brallende demagogen die teren op de massa-emoties. Op dit vlak ben ik het helemaal eens met de toespraak van Maurice (voorzitter van de Brugse Oudstrijdersverenigingen) op deze Nationale Feestdag: België is geen 'failed state'! In tegendeel; er zit flink wat gezond verstand in deze natie.

Ik voel me hier helemaal thuis en ben content om Belg te zijn.

 


Vz@roo-west.be