Het is niet door iedereen geweten dat Damme tot het einde van de 18de
eeuw een versterkte stad was. Onder het bewind van de Spanjaarden werd
de stad van vestingwerken voorzien om als bolwerk te fungeren tegen de
Nederlanders.
Door haar ligging op belangrijke waterwegen die de
bevoorrading van Brugge moeten verzekeren, was het noodzakelijk deze
strategische toegangsweg te beveiligen. De 7 puntige verdedigingsgordel
die het Damse landschap sinds 1650 domineert, is nog steeds duidelijk
zichtbaar in het landschap.
Over de jaren is deze zone wel verkaveld en
op sommige plaatsen heeft de natuur het menselijke ingrijpen heroverd,
maar luchtfoto’s tonen nog steeds de lidtekens van dit
militaire verleden.
Onder impuls van de vzw Natuurpunt is het
initiatief opgestart om deze oude versterkte zone te vrijwaren voor
vernieling door verdere verkaveling. Zij zijn er ondertussen in
geslaagd het grootste gedeelte van de “ster” op te
kopen als natuurreservaat. Het gebruik van grachten in de
oorspronkelijke verdedigingsgordel heeft ervoor gezorgd dat in de loop
der jaren een unieke biotoop is ontstaan voor een zeer diverse fauna en
flora.
Omdat zowel de natuur als het militaire verleden boeiend kunnen zijn,
heeft de Kring haar leden uitgenodigd om een zondagnamiddagexcursie op
de Damse vesting te maken. Als gids hebben we hiervoor de conservator
van het natuurreservaat onder de arm genomen: Robrecht Pillen. De datum
is 22 oktober 2006; we spreken af om 14.00h aan de brug over de Damse
Vaart.
Het weer blijft droog tot een half uurtje vóór de
RV-tijd. Of dit weerfenomeen ervoor verantwoordelijk is dat de meeste
leden hun kat sturen is niet duidelijk, maar daar wil ik ook niet over
piekeren. Het wordt dan maar een bestuursfamiliedagje. Zelfs Rebecca
(dochter van Danny en Ann) mag de laarsjes aantrekken voor dit unieke
uitstapje.
Bij aanvang van de rondleiding wijst onze gids de sporen aan in het
landschap van de oorspronkelijke verdedigingsconstructie. De ravelijnen
en bastions zijn duidelijk afgelijnd door de grachten die hen
omringden. Ook het karakteristieke reliëf van de opbouw is nog
manifest aanwezig. In feite bestond zo’n verdedigingsgordel
uit verschillende zones of lagen.
De eerste barrière van
water en aarde werd zodanig opgetrokken dat ze de achterliggende gracht
onttrok aan het zicht van de vijand.
De tweede linie was eveneens
gebaseerd op water en wallen, maar dit keer hoger opgebouwd. De
stervorm zorgde verder voor eigen flankdekking en mogelijk kruisvuur op
aanstormende troepen. De diepte van de fortificaties en de stijgende
lijn zorgden ervoor dat oprukkende eenheden geen zicht hadden op de
stad die erachter lag. Dit had natuurlijk belang bij een eventuele
artilleriebeschieting. De aanvaller moest zich ook uitputten bij de
beklimming van de dam, terwijl de verdedigers het hoogste punt in het
landschap in handen hadden. De grachten overbruggen tijdens een
bestorming zou zeker een levensgevaarlijke activiteit zijn. Het was
voor zijn tijd een effectief concept van verdediging. Damme werd echter
nooit aangevallen of belegerd.
1. veld - 2. glacis - 3. ravelijnsgracht - 4. ravelijn - 5. hoofdgracht
- 6. onderwal - 7. hoofdwal of bastion - 8. centrum stad - A.
contrescarp - B. escarp - C. bedekte weg
Met een verhelderend inzicht in de gevolgen van dit menselijke
ingrijpen voor het landschap vervolgen we onze weg door het reservaat.
Benedict (Braet) ontpopt zich verrassend tot gevorderde vogelkenner, en
gaat zich al snel “meten” met de gids. De minder
gepassioneerde vogelliefhebbers onder ons leren heel wat bij over het
herkennen van deze beestjes aan de hand van hun roep. Mijn vader, die
zijn jeugdjaren in de bossen heeft doorgebracht, zou zich verbazen over
het feit dat hedendaagse mensen deze vaardigheid niet meer
vanzelfsprekend vinden.
Maar er zitten ook grotere beesten in deze omgeving. Een stel
vriendelijke ezels komt ons gezelschap vervoegen voor de hele duur van
het bezoek. Wat verder treffen we een uniek runderras aan dat beschermd
door zijn lange haren in staat is weer en wind te trotseren. Zij zorgen
in belangrijke mate voor het “onderhoud” van het
reservaat, door het kort houden van gras en onkruid. Grappige dieren;
een beetje kleiner dan de runderen die we hier gewoon zijn.
Het
landschap biedt door zijn waterig verleden een diversiteit aan
mogelijkheden. Watervogels en specifieke plantengroei creëren
een uniek beeld. In contrast hiermee staat het eveneens mooie uitzicht
over de stad Damme. De foto-opportuniteiten stapelen zich snel op. In
de achtergrond vinden we ook nog sporen van recenter verdedigingswerk.
Tegen het einde van de tweede wereldoorlog dacht de Duitse bezetter dat
het noodzakelijk kon zijn Damme te versterken tegen de oprukkende
geallieerden. De vervallen betonnen bodemconstructies en het
machinegeweerkoepeltje maken echter niet de indruk van groot
vakmanschap. Dit is duidelijk een snelle improvisatie geweest, die
nooit is benut.
De tocht leidt ons door een moeras met boompjes. Het modderige water
maakt een ondiepe indruk omwille van de bomen die erdoorheen groeien.
Onze gids weet echter te vertellen dat deze bomen niet in vaste bodem
groeien, maar verankerd zitten op rietplantstronken. Wie het zou wagen
het houten pad te verlaten voor een stapje op deze schijnbaar drassige
bodem, verdwijnt twee meter de dieperik in. De volkslegenden doen kond
van mysterieuze verdwijningen in deze gebieden, hoewel daar geen
officiële documentatie over bestaat. Toch wel een griezelige
gedachte.
Op het einde van dit pad vinden we de observatiehut van de
vogelkenners. Hoewel er op dat moment weinig vogels te zien zijn (in de
voormiddag werd gejaagd in het aangrenzende gebied) raken de meesten
onder ons geboeid door de omgeving. De hele situatie brengt een gevoel
van rust. Terwijl we, gezeten op houten banken, door de luiken naar
buiten turen dringt de schoonheid van het landschap tot ons door.
Zo’n rustpunt maken we meteen nog wat gezelliger door er een
assortiment vruchtenjenevertjes aan toe te voegen. This is the life! De
zondagsfeer is compleet als er ook nog een doos koekjes tevoorschijn
komt. Een echte familiedag.
We besluiten de uitstap met een wandeling door de velden en weiden,
waardoor we ongeveer ¼ van de hele vestingperimeter hebben
verkend. Aan het kanaal nemen we afscheid van onze gids. Tot mijn scha
en schande moet ik toegeven dat ik alweer veel vergeten ben van de
boeiende zaken die hij ons heeft verteld. Toch heb ik mij geen moment
verveeld tijdens de tocht. In feite zou ik er onmiddellijk opnieuw aan
kunnen beginnen.
Zoals het past op een kringuitstapje ronden we de bijeenkomst af met
een drankje in een lokale slijterij. Hoewel de uitstap niet echt
inspannend is geweest, hebben we toch dat gevoel van voldane moeheid.
Het is een loom, tevreden gezelschap dat hier samen een pint pakt
vooraleer de weg naar huis aan te vatten. Wat familiezondagen betreft
is dit toch het betere werk geweest. Met wat jaartjes ertussen is dat
zeker voor herhaling vatbaar. Als je er nu niet bij bent geweest, mag
je het de volgende keer zeker niet missen.
