|
|
Stille Getuigen
Nieuwjaarsactiviteit 20 januari 2024
Het IJzeren Gordijn
 |
De oorlog aan de grenzen van Europa zal bij velen onder ons herinneringen oproepen aan de periode van de Koude Oorlog. In het tijdvak tussen het einde van de tweede wereldoorlog tot aan het uiteenvallen van het Sovjetblok in het begin van de jaren '90, leerden wij leven met de constante dreiging van een nieuw wereldconflict. We deden onze legerdienst met een duidelijk vijandbeeld, en heel wat miliciens werden in de BSD gestationeerd (Belgische Strijdkrachten in Duitsland). Sommigen op een boogscheut van de grens met de DDR, of het zogenaamde IJzeren Gordijn. Een compleet uitgerolde militaire organisatie aan onze geallieerde grenzen. Een bevroren strategisch dispositief, altijd paraat om het Rode Gevaar het hoofd te bieden. Na de val van de muur, perestrojka en glasnost, was het allemaal niet meer nodig. Het hele continent werd vriendjes met elkaar, gebonden door onderlinge economische afhankelijkheid. Maar blijkbaar is de vrije markt toch geen panacee voor duurzame vrede. Het is opnieuw allemaal machtsconsolidatie en nationalisme dat de klok slaat, en de wapens komen weer op tafel ...
Inspelend op de actualiteit, hebben we Bart Verbrugghe (Cdt b.d.) uitgenodigd om zijn verhaal te delen over het leven langs het IJzeren Gordijn van destijds. Bart ging er tijdens zijn actieve carrière regelmatig poolshoogte nemen met zijn miliciens. Hij kent dus alle technische details van de constructie. Maar de essentie van zijn conference zit in de menselijke indrukken die het gevaarte bij hem heeft opgeroepen.
Het grondgebied van de DDR dat opgeofferd wordt voor dit kunstmatige obstakel zou 6% van het totale oppervlak beslaan. Een zone waar tonnen beton en staal in verwerkt wordt en waarin permanent onderhoud en bewaking noodzakelijk is. De bewakings ervan valt oorspronkelijk onder politiebevoegdheid, maar is zo omvangrijk dat de grenswachters uiteindelijk een militiare eenheid gaan vormen. De kostprijs voor het optrekken, in stand houden en bezetten van dit bouwwerk moet astronomisch geweest zijn. In naam moet het een 'verdediging' vormen tegen oprukkend nazisme (teins, waar hebben we dat nog gehoord), maar iedereen weet dat het een afscherming is om te vermijden dat inwoners van de DDR naar West- Duitsland vluchten (Republikflucht). Voor meer dan 40 jaar wordt een volk 'opgesloten' in het arbeidersparadijs. Dat is meer dan één generatie, en het zal tot op vandaag zijn sporen nalaten.
Voor Bart hangt er een surrealistische aura over het hele concept van de vestingswerken. De natuur in de sperzone wordt vernietigd en enkel de bewakingstroepen mogen erin. Waterlopen en wegen (ook spoorwegen en stations) die doorheen de grens lopen worden afgesloten en/of aan strenge regels onderworpen (overtreden met gevaar voor eigen leven). Soms loopt die grens in het midden van een weg of stroom, en dan wordt het helemaal absurd. De foto van de ploegende tractor die de hele tijd wordt gevolgd door twee grenswachters, maakt het voor iedere toeschouwer duidelijk. Dit zou lachwekkend zijn als het niet zo zielig en dreigend was.
In zijn getuigenis wijst Bart verschillende keren op de opvallende 'stilte' die rond het grensgebied heerst. De dorpjes die in of aan de fortificaties liggen, zijn 'doods'. Er is enkel het geluid van de wind ...
Het is een fysiek fenomeen, maar zou ook een metafoor kunnen zijn voor de cultuur van de 'angst' die de DDR in zijn greep houdt. Absolute regimes houden nu eenmaal niet van individualistische denkers en vrije meningsuiting. Liever wordt de bevolking monddood (mundtot) gemaakt.
In het herverenigde Duitsland van vandaag zijn de gevolgen van de culturele isolatie nog steeds merkbaar. De bewoners van het vroegere DDR grondgebied hebben moeite om zich aan te passen aan het westers economische denken (met ongebreidelde industriële groei). Hierbij voel ik toch neiging om een beetje advocaat van de duivel te spelen, want belangrijke economen hebben zich al uitgesproken voor een meer evenwichtig economisch model (donut economie) dat afstapt van eindeloze expansie (gigantisme)*. Misschien kunnen wij, westerlingen, toch iets leren van de ex DDR'ers?
Barts referaat levert in elk geval genoeg stof tot nadenken en gesprek voor het vervolg van de avond. De inhoud kan hier niet weergegeven worden, want het verhaal is zoveel meer dan feitjes. Wie interesse heeft voor het 'fenomeen' van het IJzeren Gordijn kan zeker z'n nieuwsgierigheid bevredigen op het alwetende web. Om de indrukken en gevoelens weer te geven van een mens die het allemaal heeft meegemaakt, zou haast een roman moeten geschreven worden. Door de menselijke anekdotes en bedenkingen die Bart met ons deelt, onststaat een sfeer waarin we allemaal meegetrokken worden. Dit is geen ex cathedra voordracht, maar een geanimeerd gesprek met alle aanwezigen. Zelfs onze huisfotograaf raakt zo in de ban van het verhaal dat hij bijna vergeet om beeldmateriaal vast te leggen. Hier moet je bij geweest zijn om de volle impact van het gebeuren te appeciëren.
Daarmee zijn we gelanceerd voor het sociale luik van de Nieuwjaarsactiviteit. Dit keer is er een royale opstelling smakelijke wraps voorzien om onze smaakpapilen te verwennen. Als gesprekstimulerend gerstenat is een aanbod ter beschikking van 'straf' (Tripel van de Garre), over 'gezellig' (Brugse Zot), tot 'onschuldig' (Carlsberg NA). Uiteraard zijn er ook alternatieven voor mensen die minder bier-gezind zijn. Er is zelfs een wijntje beschikbaar (uit de Pyreneeën) met een naam die aan militiare tradities doet denken (Beret Noir). Het duurt niet lang of de presentatieopstelling is prompt veranderd in een informeel onderonsje met ruimte voor gezellige babbels en gedeelde ervaringen. Een heerlijke manier om het nieuwe jaar in te zetten.
Het is fijn om de maten weer te zien en bij te praten over de dingen des levens. Dit is goed voor onze cohesie. Het kost praktisch geen moeite om onderwerpen te vinden waarover we een gedachtenwissel kunnen opzetten. Soms gaat dat inderdaad over het IJzeren Gordijn en onze eigen ervaringen tijdens de legerdienst. Toch is dat vaak maar de aanzet om meer hedendaagse bekommernissen aan te snijden. De sfeer blijft vrolijk en we genieten van elkaars gezelschap.
Omdat onze Kring dit jaar haar 40ste jubileum viert, zijn er natuurlijk ook cadeautjes uit te delen. Het wimpeltje met ons logo is een waardig substituut voor de traditionele crests die destijds door militaire eenheden werden uitgewisseld als relatiegeschenk. Beslist een hebbeding voor ieder kringlid. Omdat dit jubileum toch ook kan gezien worden als teken van onze duurzaamheid, voelt het als een 'kroon op het werk'. Reden genoeg om iedereen nog een grappig potlood met kroontje aan te bieden. Bij deze 10de editie van onze Nieuwjaarsactiviteit is het ondertussen ook traditie geworden dat we een klein prijsje 'verloten'. Dit keer is dat een kruik met de originele Kampse Borrel. Enkel te verkrijgen in de regio van oorsprong, Leopoldsburg. Een echte militaire drink, en zeer passend in de Nieuwjaarsmaand. Onze ondervoorzitter heeft chance, en mag de bottel meepakken naar huis.
Als het formele sluitingsuur (23h) voor de gehuurde locatie nadert, ontstaat weer een golf van solidaire energie in ons groepje. Iedereen steekt een handje toe om de zaal te herstellen in zijn originele toestand. Peggy staat al aan de afwas en krijgt direct assistentie van enkele bestuursleden om de klus te klaren. Stoelen en tafels worden vlot samengeplooid en verdwijnen op de stapel. Resten van hap en drank worden verdeeld onder de liefhebbers en geladen voor transport. Als onze secretaris zijn bezem opbergt en het einde van onze samenkomst gaat melden bij de zaalverantwoordelijke, krijgt hij spontaan het vertrouwen dat de zaak in orde is. Ze kennen ons daar precies al?!
Voor we de weg naar huis inzetten, is er nog tijd voor een kleine reflectie onder bestuursleden over het evenement. Even stilstaan bij de Lessons Learned van de avond. Daarna kunnen we met een goed gevoel vertrekken. Het jaar is goed begonnen.
Op de weg naar huis herkauw ik nog enkele herinneringen aan mijn eigen ontmoeting met die mauer van Berlijn in juli 1989. Een surrealistische constructie, gedompeld in een sfeer van angst en wantrouwen. De geladen sfeer rond Checkpoint Charlie en de dreigende blikken en camera's van de NVA soldaten op de torens (Nationale Volks Armee). Het barre landschap achter de versterkingen. ... Enkele maanden later zou het allemaal verdwijnen. Toch lijkt de vreugde-opstoot die daarmee gepaard ging, nu toch wat bekoeld. De dreiging en het wantrouwen zijn terug. Maar er is nog steeds solidariteit en menselijkheid, zoals ik tijdens deze avond heb mogen ervaren. Dat geeft moed voor de toekomst.
Gelukkig, gezond en vredevol Nieuwjaar, iedereen!
DVz
*Referenties:
